U psów tak jak u ludzi, możemy spotkać się z chorobami serca. Właściwe i wcześnie podjęte leczenie może poprawić pracę serca oraz wydłużyć życie psa. Jakie choroby serca mogą się rozwinąć u Twojego pupila? Jakie są ich objawy i jak wygląd leczenie? Zapraszam do czytania.
Serce – niezwykły narząd w organizmie
Serce to niezwykły narząd. Jego pracę można zaobserwować w badaniu USG nawet u 24-dniowych płodów, podczas wizyty kontrolnej ciężarnej suczki. Dzięki nieustannej pracy serca, po organizmie przenoszone są m.in. składniki odżywcze, hormony, czy tlen. Nie zawsze jednak wszystko przebiega zgodnie z naszymi oczekiwaniami. Zdarza się, że serce podlega procesom chorobowym, a w takim przypadku tylko właściwe i wcześnie podjęte leczenie, może poprawić jego pracę i tym samym wydłużyć życie psa.
Choć lista chorób serca jest długa, ono nie daje łatwo za wygraną. Za pomocą przeróżnych mechanizmów, stara się zamaskować swoje problemy. Wpływa na cały organizm, by zwiększyć swoją wydolność i utrzymać właściwą jakość funkcjonowania. Nie jest to jednak proste i niestety nie zawsze możliwe jest samoczynne naprawienie wszystkich zaburzeń. Wraz z upływającym czasem, problemy nawarstwiają się i nieuchronnie prowadzą do zastoinowej niewydolności serca.
Jakie choroby serca mogą się rozwinąć?
Chorób serca u psa może być naprawdę wiele. Dotyczą psów w każdym wieku, choć najczęściej diagnozowane są u zwierząt starszych oraz u tych najmłodszych.
Problemy wrodzone mogą być wykryte już przy pierwszej wizycie szczeniaka lub dopiero po kilku miesiącach jego życia. Najczęściej mamy do czynienia z ubytkami w przegrodzie międzykomorowej lub międzyprzedsionkowej, a także z podzastawkowym zwężeniem aorty, czy zastawkowym zwężeniem tętnicy płucnej. Stosunkowo często w grupie chorób wrodzonych pojawia się również przetrwały przewód tętniczy.
Większość chorób serca rozwija się wraz z wiekiem. U psów mniejszych ras najczęściej diagnozowana jest endokardioza zastawki dwudzielnej. Jest to problem aparatu zastawkowego znajdującego się pomiędzy lewym przedsionkiem a lewą komorą. Jego zmieniona budowa ma wpływ na jakość pracy całego serca. Podczas skurczu komór tylko część krwi trafia na obwód, a reszta cofa się do lewego przedsionka, co daje niekorzystne następstwa. Po pierwsze – tkanki nie otrzymują właściwej ilości krwi i tym samym przenoszonego przez nią tlenu. Po drugie – lewy przedsionek serca otrzymuje zbyt dużą ilość krwi i nie mogąc jej pomieścić, powiększa się i staje się mniej wydolny. Przy kolejnym skurczu mięśnie przedsionka nie są w stanie wypchnąć całej krwi, a to powoduje dalsze przeciążenia i z czasem prowadzi m.in. do obrzęku płuc.
Z kolei z kardiomiopatia rozstrzeniowa u psa spotykana jest najczęściej wśród ras dużych i olbrzymich. W przebiegu tej choroby obserwujemy powiększenie wszystkich jam serca. Zmniejsza się też siła skurczowa, co wpływa na zaburzony przepływ krwi. Powiększone serce uciska na drogi oddechowe, wywołując dalsze objawy.
Wśród chorób serca rozwijających się wraz z wiekiem, wyróżniamy także arytmogenną kardiomiopatię prawej komory, kardiomiopatię przerostową, a także zaburzenia rytmu i wiele innych, rzadziej spotykanych problemów.
Można także wyodrębnić choroby serca, których pierwotna przyczyna tkwi zupełnie gdzie indziej. Zatrucia, zaburzenia elektrolitowe, czy hormonalne wpływają bezpośrednio na pracę serca. Również choroby zapalne, pasożytnicze, a nawet nowotworowe mogą doprowadzić do zaburzenia jego pracy.
Choroby serca u psa – objawy
Pomimo mnogości chorób, jakie mogą atakować mięsień sercowy lub pośrednio wpływać na jego pracę, objawy chorób serca u psów są do siebie podobne.
Przede wszystkim zwierzak przestaje tolerować wysiłek fizyczny. Czasem nawet ekscytacja związana z powrotem opiekuna do domu lub z momentem kiedy bierze on smycz, wywołuje kaszel lub duszność. Kaszel w przypadku problemów z sercem jest dosyć charakterystyczny – pies zachowuje się, jakby chciał coś odkrztusić i czasem nawet mu się to udaje. Ataki kaszlu przychodzą nie tylko w momencie ekscytacji – mogą zdarzyć się również przy niewielkim wysiłku, jakim jest spacer, czy wchodzenie po schodach, a także bez wyraźnej przyczyny nocą i nad ranem.
Pogłębiające się zaburzenia dają kolejne objawy – może to być ogólna ospałość, niechęć do jedzenia i chudnięcie, a nawet omdlenia. Dodatkowo przy uważnej obserwacji, można zwrócić uwagę na szybszy i płytki oddech pupila.
Dla psów borykających się z chorobami serca wyjątkowo uciążliwy jest okres letni – wysokie temperatury przyczyniają się niestety do jeszcze większych problemów oddechowych.
Objawy choroby serca u psa najczęściej dają o sobie znać dopiero po dłuższym czasie. Początkowo większość z nich rozwija się skrycie – bywa że dopiero po kilku latach zauważalne są objawy kliniczne.
Nawet choroby wrodzone mogą być dosyć długo maskowane. Opiekun może nie zaobserwować żadnych objawów lub jest to jedynie mniejsza tolerancja wysiłku. Z tego też powodu tak ważne są wizyty profilaktyczne, przeprowadzane regularnie przez całe życie zwierzęcia.
Kiedy udać się do lekarza?
Wizyta w gabinecie weterynaryjnym jest konieczna, kiedy nasz pies zachowuje się nietypowo. Powtarzające się ataki kaszlu i mniejsza chęć do poruszania się, to pierwsze symptomy, które powinny skłonić nas do konsultacji lekarskiej. Z czasem może dołączyć się niepokojące chudnięcie, a nawet duszność. Takich objawów nie można ignorować.
Jak można zbadać serce psa?
Podstawową metodą badania jest osłuchiwanie. Pozwala ono na wstępną ocenę jakości pracy zastawek, a także określenie rytmu i jakości pracy serca. Lekarz oczywiście skupia się również na innych aspektach i w razie konieczności może zlecić wykonanie badań dodatkowych.
Najczęstsze z nich to:
- Zdjęcie RTG – zobrazuje wielkość serca i poszczególnych jego elementów, a także wielkość głównych naczyń krwionośnych; zdjęcie umożliwia również ocenę tkanki płucnej oraz tchawicy.
- Badanie EKG – jest wykonywane kiedy podejrzewamy niemiarowość pracy serca; dzięki niemu mamy możliwość wykrycia arytmii; to jednak nie wszystko – badanie EKG może pomóc nam w ocenie wielkości poszczególnych jam serca. Zapis zmienia się również w kilku przypadkach zaburzeń elektrolitowych.
- Echo serca – jest to badanie, które umożliwia ocenę grubości ścian serca, czy jakości zastawek, dzięki pomiarom, których dokonuje się podczas badania, możemy ocenić wydolność mięśnia sercowego i specyfikę jego pracy; jest to badanie niezwykle pomocne przy diagnozowaniu większości chorób serca – wrodzonych, jak i nabytych.
- Badania krwi – analiza parametrów odpowiedzialnych za pracę nerek i wątroby, poziom glukozy we krwi, morfologia, badanie poziomu hormonów tarczycy, a także jonogram, są konieczne, by wprowadzić odpowiednie leczenie psa.
- Pomiar ciśnienia krwi – jest wartościowy, by ocenić stopień zaawansowania problemów, często wykonywane jest przy obecności współistniejących chorób. Regularnie wykonywane pomiary są prostym sposobem, by ocenić efekt leczenia
Oczywiście lista badań dodatkowych na tym się nie kończy. Wybór badań uzależniony jest od wielu czynników, które pojawiają się na różnych etapach choroby.
Leczenie psa z chorobami serca
W zależności od stwierdzonej przyczyny problemu lekarz zaproponuje odpowiedni sposób terapii. Możliwości leczniczych jest naprawdę wiele – ważne by było ono odpowiedzią na problemy, z jakimi zmaga się serce psa.
Łagodniejsze przypadki mogą być poddane leczeniu domowemu przy pomocy tabletek, natomiast psy z silniejszymi zaburzeniami mogą wymagać opieki szpitalnej z tlenoterapią, czy wlewami dożylnymi.
Nigdy nie należy ignorować problemu. Leki nasercowe muszą być podawane systematycznie i najczęściej przez całe życie psa. Konieczne są też regularne kontrole lekarskie, by móc dostosować leczenie do zmieniających się zapotrzebowań zwierzęcia.
Co można zrobić w domu?
Po zdiagnozowaniu choroby serca u psa powinniśmy zweryfikować różne aspekty życia naszego pupila.
Posiłki powinny być w pełni zbilansowane, by pokryć zapotrzebowanie energetyczne, ale również, by dać psu składniki odżywcze konieczne do utrzymania właściwej masy mięśniowej. Jest to szczególnie ważne, kiedy zwierzak przestaje być tak ruchliwy jak kiedyś.
Co istotne – posiłki nie mogą zawierać dodatku soli. Czasem natomiast warto dołączyć suplementy, które uzupełniają dietę psa w składniki poprawiające kondycję komórek mięśnia sercowego.
Aktywność psa musi być dostosowana do jego możliwości i przyzwyczajeń. Nie należy nakłaniać pupila do niepotrzebnej aktywności, jednak nie można gwałtownie ograniczyć mu wszystkich spacerów. W upalne dni unikajmy długiego narażenia na słońce – raczej wybierajmy miejsca zacienione, natomiast w pomieszczeniach konieczna jest dobra wentylacja.
Bardzo pomocne w dostosowaniu odpowiedniego leczenia, jest domowy pomiar liczby oddechów. Jako że w gabinecie pies jest zestresowany – pomiar taki jest obarczony pewnym błędem. W domu, w czasie kiedy pies odpoczywa – liczenie oddechów jest dużo bardziej wartościowe i wiarygodne. Lekarz weterynarii z pewnością wytłumaczy, jak w prosty sposób dokonać takiego pomiaru i jakie wartości są sygnałem do pojawienia się w gabinecie na konsultacji.
Najczęściej z chorobami serca zwierzak będzie zmagał się już do końca swojego życia. Przykładem może być endokardioza lub kardiomiopatia. U psa w takich przypadkach objawy postępują i są przyczyną groźnych, często zagrażających życiu objawów. Dołączające się problemy, wymuszają przyjmowanie kolejnych leków, co przy zaburzonym apetycie może stać się kłopotliwe. Na rynku dostępne są różne preparaty – m.in. smaczne tabletki. Mamy też możliwość wykorzystania różnych sposobów podawania preparatów – np. sproszkowanie ich i dodanie do karmy w znacznym stopniu ułatwia współpracę ze zwierzakami. Warto próbować i nie poddawać się, a przede wszystkim pamiętać o regularnym podawaniu leków.
Choroby serca u psa – podsumowanie
Choroby serca początkowo są zupełnie niemożliwe do zaobserwowania bez badań dodatkowych, jednak w pewnym momencie dają o sobie znać. Z czasem powiększone serce u psa jest przyczyną kolejnych nieprzyjemnych objawów. Pamiętajmy, że niechęć do podejmowania aktywności nie zawsze jest spowodowana tylko starością. Warto korzystać z regularnych wizyt profilaktycznych w gabinetach weterynaryjnych. Szybko podjęte leczenie daje szansę nie tylko na znaczne wydłużenie życia psa, ale też zdecydowanie poprawia jego jakość.
Witam wszystkich. U mojego szczeniaka ( 4 miesiące) stwierdzono ubytek międzykomorowy ( 5mm) oraz zwężenie tętnicy płucnej w stopniu średnim. Kontrolne echo serca za 2 miesiące. Lekarz powiedziała, ze na tą chwilę nie robimy nic. Jeżeli zwężenie zmieni się na stopień ciężki wówczas prawdopodobnie trzeba będzie przeprowadzić zabieg balonikowania we Wrocławiu ( my jesteśmy ze Szczecina). Jeżeli chodzi o ubytek doktor mówi, ze jakoś specjalnie nie zagraża życiu psa. Czy ktoś z was miał podobny przypadek?? Na co muszę się nastawiać?? Może jednak powinnam coś robić… Jestem przerażona…..Ona ma zaledwie 4 miesiące
U mojego kota w badaniu Echo serca również została wykryty ubytek w przegrodzie międzykomorowej. Mam skierowanie do kardiologa w Zabrzu. Też jestem załamana diagnozą. Czy Pani lekarz powiedział coś więcej? Pozdrawiam
Proszę napisać jak wyszły kontrolne badania. Mam zwierzaka z podobnymi problemami, dowiedziałam się o tym wczoraj podczas USG serca. Będę wdzięczna za wszelkie informacje
U naszego 2 letniego psa lekarz usłyszał szumy w sercu na badaniu. Czekamy na wizytę u kardiologa. Pies to niebieski stafik z silna alergia na wszystkie mięsa. Obecnie na karmie hills derm complete i dostający warzywne i owocowe przekąski, oraz ryby. Co możemy wprowadzić do diety aby wspomagało serce???
Dzisiaj, po niespełna półrocznej walce musiałam pomóc odejść mojej ukochanej suni… Trafiliśmy do weta z podejrzeniem anginy, już z dość zaawansowaną niedomykalnością zastawki. Z wesołego, temperamentnego pieska, zmieniła się w stateczną babuleńkę, choć przed diagnozą wszyscy weterynarze czy groomerzy obniżali jej wiek conajmniej o 5-6 lat. W takiej była formie! Wyniki krwi fenomenalne, na każdym etapie. Z dwóch tabletek vetmedinu i upcardu zrobiła się solidna garść. Trzy razy dziennie. Podkłady na dywanie pojawiły się już na początku, bo upcard robił swoje. I o ile uporczywy kaszel czasem znikał, to czasem się pojawiał ze zdwojoną siłą. Uderzył tak w zeszły poniedziałek. Pojawiła się krew w płucach oraz dodatkowy lek. I diagnoza, że lepiej nie będzie, a gdy krwi będzie za dużo to trzeba jeździć 70 km dalej, na intubację i ściąganie krwi. Dopóki nie pojawi się krew ponownie. Czyli na dniach.
W ten weekend zaczęła nam gasnąć. Zaczęła wymiotować. Przestała jeść i pić. Przestała też przyjmować leki, a w odchodach pojawiła się krew. Ledwo trzymała się na łapkach, gdy gapiła się w przestrzeń w kompletnym bezruchu przez kilkanaście minut. Po krótkim spacerze, a w zasadzie krótkim wietrzeniu, nawet się nie trzęsła już z zimna. Gdy jechaliśmy do weta, już nawet nie trzęsła się ze strachu, choć tego w życiu bała się najbardziej.
Komisyjnie w domu uznaliśmy, że godność psa kończy się w momencie gdy trzeba ją podpiąć pod kroplówkę, podtrzymującą życie. Bo dla każdego właściciela jest ogromnie ważna długość życia, ale proszę nie zapominać że przede wszystkim ważna jest też jego jakość.
11 lat temu daliśmy Felce nowe życie, dziś musieliśmy je zabrać…
Kochajcie swoje zwierzaki i dbajcie od początku. Naszą diagnozę usłyszeliśmy nieco za późno. Gdy zastawka już fruwała jak niedomknięta furtka na wietrze…
2011-2023 Piesek z lasu – Felisia <3
Bardzo Pani współczuję i sobie również. Dzisiaj dostaliśmy diagnozę kardiologiczną, która dla naszej suni też jest wyrocznią. Z wesołego, rozbawionego psa, mamy w domu smutną i osowiałą staruszkę. Płakać się chce już teraz, a najgorsze dopiero przed nami.
Witam. Moja jamnisia 10,8 lat już niestety nie żyje.Była leczona na serce.Miała bardzo powiększone serduszko.W echo serca stwierdzono niedomykalność zastawki mitralnej i trójdzielnej.2 miesiące przedś miercią miała 1x obrzęk płuc,ale z tego ,,wyszła”.Do końca miała apetyt,była wesoła i żywotna.Trochę więcej spała.Sama ograniczała sobie spacer tzn. narzucała gdzie idziemy.Miała leki na serce,na odwodnienie i na ciśnienie.W nocy zaczęła szybko oddychać.Płytko.Była niespokojna.Zrobiła kupę,zwymiotowała ,upadła,drgawki ,siny język i koniec.Tragedia.Leki może przedłużają życie ale na krótko.Tak się stało 2 miesiące po pierwszym obrzęku płuc.Tylko 4 godziny i mojej najukochańszej nie ma.Jej ojciec odszedł w wieku 14 lat a ona miała tylko 10.Genetyka?
Dzisiaj vet stwierdzil ,ze moj york ma powiekszone serce ,zdziwilam sie jak dostal tabletki na odwodnienie bo co to ma niby wspolnego z sercem .Przeczytalam pare artykulow na ten temat i sie okazalo ,ze jednak ma i to bardzo duzo.
Oczywiście, że ma. W brzuszku gromadzi się woda i dlatego potrzebne leki na odwodnienie. Wczoraj także usłyszałam taką diagnozę u rocznego Shih Tzu 🙁
Witam, czy mogla by mi Pani opowiedziec cos wiecej? Poniewaz wlasnie dzis uslyszalam, ze nasza 10 miesieczna Emi tez ma powiekszone seduszko.
Tak ma bo moja Luncia dzis ma ten sam problem od Poniedzialku juz jej sciagnela pani dr.weterynari 4,5 litra plynu.Ma lekarstwa na odwodnienie i na serduszko ale widze ze moje kochane zwierzatko cierpi, je bardzo malutko a jeszcze poltora miesiaca temu psiunka byla pelnia zycia to przyszlo tak nagle dla mnie to masakra.😥
Witam nasz psinuch w sierpniu bedzie rok jak sie dowiedziwlismy o kardiomiopati na chwile obecna jest kiepsko zeszly caly tydzien jezdzilismy do weta tak bardzo go kochamy i pomagamy jak możemy niestety leki plus wizyty rujnuja nasz budżet takze moi drodzy dbajcie o swoich pupili aby nie przytrafiło wam sie to co nam az serce boli jak sie patrzy na pupila który jest z nami 7 lat
Od jakiegoś czasu moja sunia owczarek długowłosy , osowiała nie chce biegać .podczas spaceru często przysiada żeby odpocząć , kładzie się , problem ze wchodzeniem na schody jakiś czas temu byłam u kilku weterynarzy jeden stwierdziła że ma słabe serce i ropomacicze leczenie antybiotykami ,niby ze skutkiem, teraz pogorszenie najgorsze że te wizyty są tak drogie i badania ,że szkoda mówić i pisać może jakieś sugestie , może ktoś miał podoby problem , sunia skończy 8 lat w sierpniu
Moja sunia Ratlerka (lat 7) od 3 tygodni kaszle bardzo uporczywie. Byłam przed świętami z nią u weterynarza i dostała antybiotykna 8 dni bo Pani doktor stwierdziła że to pewnie zapalenie gardła. Niestety po leczeniu antybiotykiem nic się nie zmienia i pies kaszle jeszcze bardziej. Doczytałam że mogą to być problemy z sercem. Troche mnie to załamuje bo w chwili obecnej jestem bez pracy i nie stać mnie na dalszą diagnostykę psa a o leczeniu nie wspomnę….szukałam różnych wskazówek jak jej pomóc w internecie niestety bez żadnych efektów.
Dzień dobry,
Domowe sposoby w tym przypadku niestety się nie sprawdzą. Jeśli kaszel nie ustaje, a wręcz się nasila, to nie ma innego wyjścia – trzeba zabrać suczkę do innego, najbliższego w okolicy weterynarza. Przyczyn kaszlu może być wiele i tylko specjalista jest w stanie postawić właściwą diagnozę.
Witam.
Tak dokładnie może t byc problem z serduszkiem niestety. U mojego psa rasy shih tzu( lat 13) poł roku temu zdiagnozowano chorobe serca i wode w płuchach do tego uporczywy kaszel. Dostaje tabletki na serce i na odwodnienie, od 3 dni nie ma sily chodzic na spacer 🙁 Dzis lekarz oznajmił,ze możemy przygotowywac sie na jego śmierc:(
Probójemy jeszcze zwiększyc dawke leku,ale nie daje on pewnoscie,ze pomoze! Jestem załamana i rozpaczona :((
I co z pieskiem?
Mam labradora 11 lat. W maju tego roku zaczął kaszleć. Myśleliśmy, że może od częstego lizania odkaszluje zalegającą sierść . Jednakże kaszel się nasilał. Udaliśmy się do weterynarza , przepisał antybiotyk stwierdzając, że w naszym regionie panuje wirus który atakuje tchawice zwierząt. Po kuracji antybiotykiem nie było żadnej poprawy . Ponownie udaliśmy się na kontrolę tym razem zrobiono prześwietlenie i okazało się, że nasz ukochany Maillo ( tak ma na imię) ma powiększone serce. Weterynarz dał opis i skierował nas do Weterynarza Kardiologa. Szczęście że termin nie był odległy. Okazało się że nasz Przyjaciel oprócz powiększonego serca ma także wodę w płucach a po późniejszych wynikach z krwi także niedoczynność tarczycy. Teraz mamy sierpień nasz Maillo dalej walczy.. . o dziwo tabletki działają. Z naszej strony gotujemy mu sami spore ilości mięsa i warzyw dodajemy także buraki które o dziwo uwielbia.Suplementujemy keratyninom do tego dolewamy do jedzenia olej rybi. Przybrał na wadze co nasz cieszy bo w tracie choroby schudł 4 kg. Jest poprawa. Lekarz wyraźnie dała do zrozumienia, że żyje dzięki lękom. Liczymy się z tym ,że może zdarzyć się zaostrzenie choroby. Jednak nasz pies chce żyć widzimy to…mimo wszystko jest taki jak był wcześniej chętnie wychodzi ,cieszy się gdy dostaje posiłek,..merda.ogonem wygląda jakby nic mu nie.dolegało. Cieszymy się każdym dniem… Nie chcemy go stracić jednak jesteśmy przygotowani także na najgorsze gdyby się pogorszyło nie damy mu cierpieć ….jednak na ten moment wierzymy że uda się nam wspólnie „oszukać czas „
Moja sabunia chora na serce ma 12 lat labrador, najgorsze jest to że coraz częściej kaszle i wymiotuje takim białym śluzem, pilnujemy bo ona bardzo to połyka. przyjmuje tabletki vetmedin. najgorsze jest to kaszlanie jakby się dusiła , nasila się szczególnie nad ranem ok. godz. 3.bardzo chcemy jej pomóc, przeżywamy, żeby nie kaszlała, apetyt ma jest ruchliwa i bardzo rozumna i jest kochana. Mieczysław Pozdrawiam.
Panie Mieczysławie, mój piesek już niestety odszedł ale również z powodu choroby serca. Tez brał vetmedin jest to z tego co wiem najlepszy lek na serce. Jest mi bardzo ale to bardzo przykro i dla piesia i dla całej rodziny.
Mieszkam w Norwegii i mój piesek tez bierze Vetmedin od kilku lat . Na jesieni będzie miał 13 lat . Weterynarz jest zadowolony ze zdrowia mojego psa. Pozdrawiam . Jolanta
Musicie koniecznie dostać od weterynarza tabletki na odwodnienie!
Moje dwa psy maja stwierdzoną kardiomiopatie rozstrzeniową. Sunia jest na lekach od trzech lat choć podczas rozpoznania choroba była zaawansowana , a głównym objawem był uporczywy kaszel. Chłopak jest na lekach od pół roku ,a zaczęło się wodobrzuszem. Oba psiaki mają po 13 lat i mam wrażenie, ze jeszcze pociągną.
Mój kochany piesek ma stwierdzoną endokardioze ,lekarz zapisał tabletki ,objawy kaszel
Osłabienie i omdlewanie a ostatnio już 4dni nic nie je tylko pije ,moje pytanie co
Mogę zrobić żeby piesek zaczął jeść i jaki stopień c cierpienia,czy utrzymywanie przy życiu nie wyrządza gorszej krzywdy zwierzęciu ?bardzo dziękuje za każda wskazówkę .
Mój pies ma stwierdzoną niewydolność serca i bardzo duże to serce jakie leki kupić i gdzie żeby mu pomuc bez wizyt u weterynarza
Natychmiast proszę iść do weterynarza ! Proszę dać znać jeżeli ma Pan problemy finansowe.