Psy Ratownicze | Wszystko Na Temat Psów Ratowniczych

Psy to najbardziej oddane ludziom zwierzęta. Są kochającymi towarzyszami, potrafiącymi uratować nasze samopoczucie nawet w najbardziej ponure dni. Niektóre z nich są w stanie uratować coś więcej – życie ludzkie, przy tym często narażając własne. Psy ratownicze są gotowe poświęcić się dla osób, które są im zupełnie obce. Ponadto doceniamy ich odwagę i mamy nadzieję, że nigdy nie zabraknie naszych czujnych, czworonożnych przyjaciół na służbie. Chcemy przedstawić wam psy wykorzystywane w ratownictwie i ich zadania.

Spis treści

1. Rodzaje psów ratowniczych w Polsce
2. Szkolenia psów ratowniczych
3. Potrzeby żywieniowe psów pracujących w ratownictwie
4. Podsumowanie

Rodzaje psów ratowniczych w Polsce

W Polsce psy ratownicze są wykorzystywane w akcjach ratowniczych Państwowej Straży Pożarnej, a także podmiotów uprawnionych do ratownictwa, takich jak:

Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR),
Górskie Ochotnie Pogotowie Ratunkowe (GOPR),
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR),
Ochotnicze Straże Pożarne (OSP).

Psy ratownicze dzielą się na kategorie, zależne od wykonywanych zadań:

psy ratownicze lądowe:
- lawinowe,
- gruzowiskowe/gruzowe,
- poszukiwawcze;
psy ratownicze dowodne.

Psem ratowniczym może zostać niemal każdy pies, który wykazuje cechy odpowiednie dla pracy ratowniczej, czyli musi odznaczać się wytrzymałością, całkowitym brakiem agresji wobec człowieka i doskonałą pracą w zespole – pies i jego przewodnik. W dodatku, w zależności od stawianych zadań, musi mieć odpowiednią wielkość i budowę ciała. Jednak skuteczność działań psów ratowniczych jest niedościgniona przez ludzi, czy sprzęt. Dlatego często wyłącznie od ich sprawnej pracy zależy ludzkie życie.

Ratować mogą zarówno psy rasowe, jak i kundelki. Niektóre rasy w wyniku wielopokoleniowej hodowli były kształtowane tak, by rozwinąć lub zachować predyspozycje do ratownictwa. Poniżej przedstawiamy niektóre z nich.

Psy ratownicze lądowe

Do tej grupy należą psy, wykonujące swoje zadania na ziemi. Mogą pracować w środowisku lawinowym, na gruzowiskach albo w środowisku naturalnym. Wyjaśniamy różnice między nimi i wskazujemy, które rasy mają predyspozycję do pracy psów-ratowników.

Ratownicze psy lawinowe

Psy ratownicze lawinowe pracują szybko, gdyż pierwsze 18 minut od zasypania człowieka lawiną są najbardziej kluczowe dla jego ratunku i liczy się każda sekunda. Pies potrafi przeszukać ten sam teren co człowiek, lub sonda w wielokrotnie krótszym czasie. Psy muszą mieć bardzo dobrze rozwinięty zmysł węchu, gdyż ofiary znajdują się często pod grubą warstwą lawiniska. Pies nie może być zbyt ciężki, gdyż mógłby się zapaść (na przykład w śniegu, w przypadku lawiny śnieżnej), dlatego słynny wizerunek bernardyna jako psa ratowniczego lawinowego, jest już nieaktualny. W dodatku psy lawinowe, często latają śmigłowcem i są spuszczane z niego na linie, dlatego nie mogą bać się lotu i hałasu maszyny. Ratownicy najbardziej cenią owczarki niemieckie i owczarki belgijskie, a także labrador retrievery.

Rasy z predyspozycjami do ratownictwa lawinowego:

owczarek
- niemiecki,
- belgijski,
- holenderski,
biały owczarek szwajcarski,
owczarek szkocki,
labrador retriever,
golden retriever,
flat coated retriever,
chesapeake bay retriever,
curly coated retriever,
retriever z Nowej Szkocji,
sznaucer,
border collie.

Psy ratownicze gruzowiskowe

Psy ratownicze gruzowiskowe również powinny umieć w krótkim czasie znaleźć ofiary, które znalazły się pod gruzami. Dlatego w ich przypadku oprócz węchu, który potrafi rozróżnić nawet najmniejsze stężenie poszczególnych zapachów, dużą rolę odgrywa budowa ciała, która przekłada się na sprawność poruszania się po gruzie (preferowane są psy do 40 kg), jednak taki teren nie jest naturalny dla psa, w gruzie może znajdować się dosłownie wszystko, w tym pręty i szkło. Co więcej, powierzchnia jest bardzo zróżnicowana i może być niestabilna. Często psy doznają ran i kontuzji. Przeczesywanie takich przestrzeni wiąże się nie tylko ze sprawnością, ale także odwagą i umiejętnością pokonywania napotkanych przeszkód. Wśród najbardziej popularnych ras wymieniany jest jack russell terrier i golden retriever.

Rasy z predyspozycjami do ratownictwa gruzowego:

foksterier,
jack russell terrier,
parson russell terrier,
springer spaniel angielski,
springer spaniel walijski,
wyżeł niemiecki,
australian cattle dog,
border collie,
biały owczarek szwajcarski,
owczarek:
- niemiecki,
- szkocki,
- francuski,
- australijski,
- holenderski,
- belgijski,
berneński pies pasterski,
labrador retriever,
golden retriever,
flat coated retriever,
retriever z Nowej Szkocji,
chesapeake bay retriever,
curly coated retriever,
retriever z Nowej Szkocji.

Psy ratownicze poszukiwawcze

Psy ratownicze poszukiwawcze pracują w naturalnym i zdecydowanie bardziej przyjaznym dla nich terenie, niż psy lawinowe, czy gruzowiskowe. Za to ich obszar pracy jest o wiele bardziej rozległy W zależności od zadania psy poszukiwawcze dzielą się na terenowe i tropiące. Terenowe szukają żywego człowieka używając górnego, bądź dolnego wiatru – czyli wychwytują molekuły człowieka w powietrzu na obszarze o promieniu kilkuset metrów. Psy tropiące, chociaż niosą pomoc ludziom, w Polsce nie są postrzegane jako psy ratownicze i podlegają pod policję. Podążają za pozostawionym śladem. Świetnie sprawdzają się tropowce, jako psy myśliwskie potrafią niestrudzenie podążać za tropem przez długie godziny, przemierzając duże odległości. Cenioną przez ratowników rasą jest border collie.

Rasy z predyspozycjami do ratownictwa poszukiwawczego:

bloodhound,
ogar polski,
sznaucer olbrzymi,
sznaucer,
airedale terrier,
pointer,
basset hound,
beagle,
posokowiec bawarski,
springer spaniel angielski,
springer spaniel walijski,
australian cattle dog,
wyżeł niemiecki,
berneński pies pasterski,
border collie,
biały owczarek szwajcarski,
owczarek:
- niemiecki,
- szkocki,
- francuski,
- australijski,
- holenderski,
- belgijski,
labrador retriever,
golden retriever,
flat coated retriever,
chesapeake bay retriever,
curly coated retriever,
retriever z Nowej Szkocji.

Psy ratownicze dowodne

Psy ratownicze dowodne muszą być silne i być odporne na działanie niskich temperatur, ponieważ często zdarza im się pracować w zimnej wodzie. Absolutny prym w tej kategorii wiedzie nowofundland, które dodatkowo posiadają wyjątkowo sterowny ogon, a także błony między palcami. Dzięki temu potrafią płynąć wytrwale pokonując nawet morskie fale. Mogą odholować do brzegu ludzi, ale także i łodzie. Podobne cechy wykazują pochodzące od nich landseery i leonbergery. Są to psy dowodne bardzo często wykonują akcje, w których udział ratownika jest niemożliwy, potrafią dobrze nurkować, samodzielnie odnajdywać ciała i wyciągać je na brzeg.

Rasy z predyspozycjami do ratownictwa wodnego:

Psy ratownicze z uniwersalnymi predyspozycjami do ratownictwa

Jak możemy zauważyć na podstawie wymienionych przykładów, niektóre rasy mają predyspozycje, by nieść ludziom pomoc w każdym terenie. To w jakim typie ratownictwa będą się spisywać zależy od przygotowania i nauki. Za umiejętność współpracy i szybkie przyswajanie wiedzy najbardziej cenione są retrievery, a w szczególności labrador. Owczarki, a przede wszystkim niemiecki, są wytrzymałe i pracowite.

Rasy z uniwersalnymi predyspozycjami do ratownictwa:

owczarek niemiecki,
biały owczarek szwajcarski,
labrador retriever,
golden retriever,
flat coated retriever.

Rasy używane przez Państwową Straż Pożarną

Psy, które służą u boku strażaków są wybierane spośród ras, które są wykazane w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 grudnia 2021 r. w sprawie psów używanych w akcjach ratowniczych.

Rasy psów ratowniczych wykorzystywanych w Państwowej Straży Pożarnej:

labrador retriever,
golden retriever,
flat coated retriever,
retriever z Nowej Szkocji,
chesapeake bay retriever,
owczarek
- niemiecki,
- holenderski,
- belgijski,
- australijski,
- francuski,
border collie,
airedale terrier,
sznaucer średni,
sznaucer olbrzym,
springer spaniel walijski,
australian cattle dog,
biały owczarek szwajcarski,
wyżeł niemiecki,
berneński pies pasterski.

Ponadto dopuszcza się do szkolenia także inne psy, wykazujące predyspozycje do pracy ratowniczej, lecz tylko w uzasadnionych przypadkach.

Poznaj lepiej rasy airedale terrier, sznaucer, wyżeł niemiecki oraz berneński pies pasterski

Rasy najczęściej wykorzystywane w służbach ratowniczych

Przedstawione powyżej zestawienia ukazują predyspozycje ras pod kątem rodzaju ratownictwa. Oczywiście nie wszystkie z nich są wykorzystywane czynnie w akcjach ratunkowych. Czujemy się w obowiązku zaznaczyć ten fakt, że w służbie jest też wiele psów mieszanych, ale najwięcej psów-ratowników znajdziemy wśród:

owczarków niemieckich,
labradorów retrieverów,
border collie.

Poznaj więcej informacji na temat psów rasy border collie

Szkolenia psów ratowniczych

Jeżeli chcemy, aby nasz pies śpieszył z pomocą ludziom, którzy znaleźli się w potrzasku, to taka możliwość istnieje. Możemy stworzyć zgrany zespół ze swoim psem i wstąpić w szeregi grupy cywilnej w ochotniczej organizacji uprawnionej do ratownictwa – OSP, WOPR, GOPR lub TOPR. Podobnie jak w policji lub Siłach Zbrojnych, Państwowa Straż Pożarna, sama zajmuje się pozyskiwaniem, szkoleniem i utrzymaniem psów ratunkowych, a opiekunowie psów są wybierani spośród zawodowych strażaków.

Przed szkoleniem psa ratownika

Najlepiej będzie rozpocząć swoje przygotowania jeszcze przed pozyskaniem psa przede wszystkim warto jest wybrać szczeniaka rasy, która będzie posiadać predyspozycje do ratownictwa, za czym idzie także wybór hodowli, w której socjalizacja jest przeprowadzana bardzo dokładnie, a szczeniaki są zaznajamiane z różnym otoczeniem, ludźmi i bodźcami od samego początku. W hodowli wybieramy szczeniaka, który nie reaguje lękiem lub agresją. Możemy samodzielnie sprawdzić reakcje szczeniaka na pewne bodźce, dlatego warto jest wybierać psy, które reagują z ciekawością i są zainteresowane nowymi miejscami, przedmiotami i ludźmi.

Po zakupie szczeniaka warto od razu rozpocząć jego szkolenie od oswojenia go z grupą ratowniczą w zależności od wybranej jednostki.To pomoże zapoznać się psu z ludźmi i zwierzętami, z którymi potem będzie współpracować. Później możemy rozpocząć szkolenie właściwe. Kolejno jeśli już posiadamy psa, który jest podatny na tresurę i wykazuje cechy dobrego ratownika możemy wybrać jednostkę zgodną z jego predyspozycjami, gdzie rozpoczniemy jego szkolenie. Jeżeli nie myślimy o karierze ratowniczej, ale chcemy uprawiać sportowo konkurencje ratownicze lub w przyszłości chcemy kształcić umiejętności naszego psa, powinniśmy poszukać szkoleń organizowanych przez Międzynarodową Organizację Psów Ratowniczych (IRO) i Międzynarodową Federację Kynologiczną (FCI).

Szkolenie psów ratowniczych terenowych i gruzowiskowych

Szkolenie psów ratowniczych zarówno terenowych, jak i gruzowiskowych jest regulowane przez rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie zwierząt wykorzystywanych w akcjach ratowniczych. Certyfikaty są wydawane na podstawie zgodności z rozporządzeniem lub regulaminem IRO i FCI. Dzięki nimmożemy dołączyć do grupy cywilnej współpracującej z OSP, GOPR i TOPR. Zarówno specjalność terenowa, jak i gruzowiskowa posiadają dwie klasy:

klasa 0 – uprawnia zespół do kontynuowania szkolenia i przystąpienia do egzaminu klasy I przed upływem terminu ważności specjalności ratowniczej klasy 0. Termin ważności specjalności ratowniczej klasy 0 wynosi 12 miesięcy od dnia jej uzyskania.
klasa I – uprawnia zespół do uczestniczenia w akcjach ratowniczych, w terminie ważności specjalności ratowniczej klasy I. Termin ważności terenowej specjalności ratowniczej klasy I wynosi 12 miesięcy od dnia jej uzyskania. Termin ważności gruzowiskowej specjalności ratowniczej klasy I wynosi 18 lub 24 miesiące od dnia jej uzyskania, jeżeli podczas próby poszukiwawczej zostaną spełnione określone warunki. Względem tego egzaminy należy odnawiać.

Przebieg szkolenia psa ratownika

Szkolenie rozpoczyna się od testu kwalifikacyjnego podczas, którego ustala się predyspozycje psa do pracy, na podstawie tego sprawdza się, czy może być dopuszczony do dalszego szkolenia. Następnie żeby pies mógł przystąpić do egzaminu w klasie, powinien mieć ukończone 18 miesięcy. Podczas niego ocenia się:

motywację psa do pracy,
umiejętność lokalizacji i oznaczania osób w strefach o różnej skali dostępności,
umiejętność samodzielnej pracy psa i współdziałania zespołu w strefach o różnej skali dostępności,
możliwości psychofizyczne i wytrzymałość psa,
odporność zespołu na bodźce zewnętrzne stanowiące elementy pozoracji przeszkadzającej,
poziom posłuszeństwa psa i umiejętności kierowania psem z dystansu,
poziom sprawności fizycznej psa i zdolność pokonywania przez niego przeszkód.

Do egzaminu w klasie I, pies może przystąpić, gdy ma ukończone 24 miesiące. Podczas niego ocenia się:

poziom sprawności fizycznej psa i zdolność pokonywania przez niego przeszkód,
poziom posłuszeństwa psa i zdolność przewodnika do kierowania psem z dystansu,
zachowanie się psa w stosunku do obcego człowieka,
umiejętność lokalizacji i oznaczania osób przez psa w strefach o różnej skali dostępności,
umiejętność samodzielnej pracy psa i współdziałania zespołu w strefach o różnej skali dostępności, przy świetle dziennym i przy oświetleniu sztucznym,
odporność zespołu na bodźce zewnętrzne stanowiące elementy pozoracji przeszkadzającej.

Stawiane przed zespołem zadania są dostosowane do danej specjalizacji. Jednak szczegółowe wymogi dotyczące zadań możemy znaleźć w rozporządzeniu.

Szkolenie psów ratowniczych lawinowych

Szkoleniem psów lawinowych, zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich, zajmują się podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego. Jest to GOPR, TOPR i niektóre jednostki OSP. Te podmioty, które prowadzą szkolenia same ustalają zasady i program szkoleniowy. Odbywają się także szkolenia organizowane przez IRO i FCI.

Szkolenie psów lawinowych to bardzo pracochłonny proces, podczas niego należy wykopać wiele jam, by w nich ukryć jednego pozoranta, lub kilku, co także jest bardzo niebezpieczne dla ich życia. W dodatku zakres takiego szkolenia dotyczy wielu rodzajów lawin nie tylko śnieżnych, ale także kamiennych, błotnych, gruntowych, mieszanych. Takie szkolenie trwa około dwóch lat.

Szkolenie psów ratowniczych dowodnych

Szkolenie psów ratowniczych dowodnych jest regulowane przez rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. Składa się z kilku stopni, które zespół uzyskuje po przejściu egzaminu w WOPR. Pies oraz jego przewodnik przechodzą przez cztery etapy szkolenia i każdy kończy się egzaminem. Za opracowanie regulaminu organizacyjnego szkolenia, zasad i tryb doboru psów odpowiadają podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego, ale jednak długość szkolenia jest zależna od indywidualnych cech psa.

Stopień 1 – pies stażysta – Poddanie psa socjalizacji środowiskowej oraz szkolenie w zakresie podstaw posłuszeństwa – zespół otrzymuje uprawnienia do przebywania i szkolenia na terenie strzeżonego kąpieliska oraz na plażach i terenach przywodnych pod nadzorem przewodnika.
Stopień 2 – młodszy pies wspomagający ratownika – Szkolenie w zakresie posłuszeństwa użytkowego i współpracy z przewodnikiem. Przed przystąpieniem do drugiego etapu następuje ocena mentalności i przydatności psa do dalszego szkolenia. W przypadku oceny negatywnej może ona być powtórzona po upływie od 3 do 4 miesięcy, a w przypadku uzasadnionym stanem zdrowotnym psa – powtórzona nie później niż po upływie 12 miesięcy od dnia uzyskania oceny negatywnej. Dlatego powtórna ocena negatywna jest oceną ostateczną, eliminującą psa z dalszego szkolenia, co skutkuje wycofaniem psa z ratownictwa. – zespół otrzymuje uprawnienia do przebywania i szkolenia na terenie strzeżonego kąpieliska oraz plażach i terenach przywodnych w ramach drużyny WOPR.
Stopień 3 – pies wspomagający ratownika – Szkolenie z zakresu technik ratownictwa wodnego – zespół jest uprawniony do udziału w akcjach ratowniczych z udziałem ratowników WOPR, w tym Grupy Operacyjnej WOPR, patrolach z członkami WOPR.
Stopień 4 – pies ratownik – Szkolenie doskonalące z zakresu technik ratownictwa wodnego – uprawnia zespół do uczestniczenia w akcjach ratowniczych, gdzie niezbędny jest udział więcej niż jednego ratownika lub udział ratownika jest niemożliwy.

Dokładny zakres szkolenia dla psa ratownika

Egzaminy mogą się różnić w zależności od jednostki, które je prowadzą. Co ważniejsze, z tego co możemy stwierdzić na podstawie regulaminów pies powinien wykazać się w:

posłuszeństwie,
socjalizacji,
umiejętności aportowania na lądzie i z wody,
pływaniu na określonym dystansie, w odpowiednim czasie,
holowaniu ludzi, sprzętu i łodzi,
skokach do wody z określonej wysokości,
ratunku zbiorowo tonących pozorantów,
wyciąganiu osoby nieprzytomnej z dna.

Przewodnik również jest zobligowany do szkolenia w zakresie:

podstawy wiedzy z zakresu kynologii – o naturze psa,
organizacja i technika akcji ratowniczych prowadzonych przez zespoły: pies ratowniczy z przewodnikiem.

Odbywają się także szkolenia organizowane przez IRO i FCI.

Potrzeby żywieniowe psów pracujących w ratownictwie

Psy ratownicze, by były skuteczne w swojej pracy, muszą mieć dobre i mocne zdrowie, a na to niewątpliwie ma wpływ sposób żywienia. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie zwierząt wykorzystywanych w akcjach ratowniczych określa sposób żywienia właściwy dla psów ratowniczych i szczegółowo je opisuje pod kątem dziennego zapotrzebowania energetycznego względem wagi psa. Warto te normy uwzględnić, gdy nasz pies jest jeszcze szczeniakiem, zanim przystąpi do właściwego szkolenia i dalszej pracy. System żywienia jest oparty o suchą karmę, a dietę należy konsultować z lekarzem weterynarii.

Jaką karmę wybrać dla psa przygotowywanego do pracy ratownika?

Psy intensywnie pracujące powinny przyjmować pokarm, którego skład jest dostosowywany do psów aktywnych narażonych na długotrwałą pracę wytrzymałościową. Takie karmy są często oznaczone jako karmy dla psów uprawiających sport i ich skład charakteryzuje się:

większą ilością wysoko przyswajalnego białka, które wpływa na budowę mięśni,
składnikami, które mają wpływ na strukturę stawową i optymalny przebieg trawienia,
zbilansowanym poziomem węglowodanów, które zapewnią energię psu w początkowej fazie wysiłku,
wyższym poziomem tłuszczu co wpływa na przedłużenie uwalniania energii.

Podsumowanie

Psy ratownicze są cenione za pracę, w której nie mogą dorównać im ludzie, czy współczesna technologia. Przedstawiliśmy w jakich zadaniach i okolicznościach mogą przynieść ratunek. Omówiliśmy cechy, którymi powinny charakteryzować się psy w poszczególnych specjalizacjach ratowniczych, a także rasy, które mają do nich predyspozycje.

Jeżeli chcesz, aby Twój pies został ratownikiem, albo rozwijał się sportowo w kategoriach ratowniczych, musisz konsekwentnie przygotować go do pracy. Omówiliśmy szkolenia dotyczące psów ratowniczych w zależności od ich specjalizacji, a także to, czego można na nich się spodziewać.

Pamiętaj, że aby pies ratowniczy był niezawodny, musi mieć wytrzymały organizm. Podsumowując odpowiednie odżywianie jest kluczowe, nasze wskazówki pomogą w prawidłowym doborze karmy dla Twojego psa.